GİMDES Helal Yaşam Rehberi Dergisi’nden

Günümüzde tavukçuluk, gerek hayvancılık, gerekse tüm tarımsal faaliyetler içinde önemli bir endüstriyel sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Çağımızın sorunu olan yetersiz beslenme probleminin çözümünde yararlanılabilecek bol, hızlı ve ucuz olarak sağlanabilen besin kaynaklarının üretimi ile beraber iş gücü istihdamı ülkemiz ekonomisi için de oldukça önemlidir.

Tavukçuluk yetiştirme maksadına göre ikiye ayrılır;
• Yumurta tavukçuluğu,
• Et tavukçuluğu.
Biz bu yazımızda yumurta tavukçuluğunun kritik kontrol noktaları ile tartışma sebebi olan bazı konulara değineceğiz.

Yumurta tavukçuluğu, insan beslenmesinde mükemmel bir gıda olan yumurtanın üretimi açısından çok önemli bir yetiştiricilik faaliyetidir ve kümeslerin tasarlanması, temizlenmesi, civciv seçimi, yem rasyonu, aydınlatma rejimi, havalandırma, ısıtma gibi karmaşık bir dizi sistem içermektedir. Bunlardan kritik olanları inceleyelim;

1. Kümesler; Yumurta tavukçuluğunda kümes sistemlerini 3’ e ayırabiliriz.
a. Kalın Altlık Sistemi (Yer Tavukçuluğu),
b. Izgara Sistemi,
c. Kafes Sistemi.

Bugün Ülkemizde yetiştirilen ticari yumurta sürülerinin %80-90 ‘nı kafeslerde yetiştirilmektedir. Kafes sistemleri diğer sistemlere göre çok avantajlıdır. Kafes sistemiyle oluşmuş kümesler, genelde 50.000 – 120.000 adet(bu sayılar tasarlanan kümeslere göre artıp azalabilir.) tavuk barındıracak kapasitede yapılırlar.

Tavuklar daracık kafeslerde mi yetiştiriliyor?
Hayvanların yaşama alanının kısıtlanması, sürü stresinin artmasıyla doğru orantılıdır. Üretimi yapılacak olan hayvanların yer ihtiyaçları bellidir ve bunun dışına çıkılması verimliliği negatif yönde etkilemektedir. Örneğin, yumurta tavukçuluğunda küçük kafes yöntemi sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Kafes yüksekliği 30-40 cm, en ve boyu 60x 40 cm(55 x50 cm veya 50×50 cm de olabilir.) olmaktadır. Bu tip kafesler hayvan refahına uygun şekilde 6-8 yumurta tavuğu barındırır. Et tavuğu yetiştiriciliğinde ise genelde altlıklı yer tipi sistemini barındıran kümesler kullanılmakta ve tavuğun gezmesi de sağlanmaktadır.

2. Tavuk yetiştiriciliğinde en fazla merak edilen konulardan biri olan yetiştirilecek tavuk ırkının seçimi; Genelde toplumumuzda tavuk denilince, kırsalda yaşayan, nasıl beslendiği(cellale durumu oluşabilmektedir) ve hangi ırktan da geldiği çok belli olmayan tavuklar algılanmaktadır. Ancak bu gün dünyada renk, şekil, büyüklük, verim yönü ve diğer bazı özellikler bakımından farklılaşmış 200’ün üzerinde tavuk ırkı standartlara geçmiştir.

Bugün tavuklar;
1. Standart saf ırklar
2. Hibrit ırklar,
şeklinde iki ana grupta incelenmektedirler.

1. Saf Irklar:
Standart saf ırkların belli başlıları, Plymouth Rock, Wyandotte, Rhode İsland Red, New Hampshire, Brahma, Cochin,Langshan, Dorking, Orpington,Susex, Austra, Cornish, Leghorn, Minorca ırkı olarak sayılabilir. Standart saf ırklar ticari yetiştiricilikte, yerlerini hibrit ırklara bırakmışlardır.

2. Hibrit Irklar:
Hibrit üretimi, melezleme yöntemiyle gerçekleştirilir. Bu melezleme yönteminde kullanılan ırk veya hatların çiftleştirilmesinden elde edilen melezde ebeveynlerine nazaran üstün performans görülür. Böyle yüksek verimli, bir örnekliği fazla ve yaşama gücü yüksek olan bireylere hibrit denmektedir. Ancak hibritler kendi aralarında melezlendiğinde, genetik açılma nedeniyle bu üstün özellikler, gelen bireylerde kaybolur. Dolayısıyla bu ’’hibrit’’ bireylerin ebeveyn hatlarından devamlı elde edilmeleri gerekir. Şu anda ticari olarak kullanılan tavuk türlerinin tamamı doğal yöntemlerle elde edilmiş hibritlerdir.

Civciv alımı:
Yumurtayı sadece dişi tavuk üretebilir. Bu yüzden erkek tavuklar (horozlar) sistem için istenmeyen unsur olarak değerlendirilir. Civcivlerin kuluçkadan çıktıktan sonra dişi ve erkek olarak ayrılması ayrı bir uzmanlık ve yatırım gerektirmektedir. GİMDES’in helal ve tayyip sertifikası verdiği işletmeler civcivlerini ayrılmış olarak temin etmektedir.

3. Yem rasyonu ve gaga kesimi:
Bir evcil hayvanın 24 saat içinde besin ihtiyaçlarını karşılayan tüm yemler ve bunlara ait karışım oranlarını ifade eder. Rasyon tabiri genellikle fabrikalarda üretilen “karma” yem tabiri ile karıştırılır. Rasyon, hem karma yem hem de kaba yemi kapsayan bir anlam taşımaktadır. Yem rasyonu ve cellale konusunu dergimizin 40. sayısında açıklamıştık, buraya bakılabilir.

Gaga kesimi: Gaga kesimi iki önemli durum için yapılır;
1. Kanibalizmi (yamyamlık) engellemek,
2. Tavuğun yemden daha fazla istifadesini sağlamak.

Yumurta tavuğunda hormon kullanımı mümkün müdür?

Hormon ilaçları genellikle, (büyütme hormonları için) enjektörle hayvanın iç yapısına uygulanmaktadır ve pahalı ürünlerdir. Ticari olarak yetiştirilen tavukların koloni büyüklükleri ve hayat sürelerine bakıldığında; et tavuğu kümesleri 25.000 – 50.000 adet ve 45 gün sonunda, yumurta tavuğu kümesleri 80.000 – 1.500.00 adet ve 90 hafta sonunda kesime gider; böyle bir uygulamanın teknik ve ticari açıdan anormal girdi maliyetleri oluşturacağı açıktır. Bu yüzden tavuklara hormon uygulaması, imkansızdır. GİMDES’den helal ve tayyib sertifikası almış olan entegre tavuk firmalarımızda yapılan analizlerde böyle bir hormon kalıntısı gözlenmemiştir.

Tavukların büyümelerine katkı yapmak amacı ile antibiyotikler veya başka kimyasallar kullanılıyor mu?

Geçmiş yıllarda, zararlı mikroorganizmaların bağırsakta çoğalmasını engelleyerek, bağırsak yaşamını daha sağlıklı hale getirerek tüketilen yemlerin daha iyi sindirilmelerini sağlamak suretiyle tavukların büyümelerine katkı yapmak amacı ile antibiyotikler tedavi edici dozların çok daha az miktarı yemlere katılarak et tipi tavuklarda büyütme faktörü olarak, kullanılmaktaydı. Gerek Avrupa Birliğinde ve gerekse ülkemizde bu uygulama yapılan yasalarla 2006 yılı Ocak ayında yasaklandı ve son buldu. Dünyada farklı ülkelerde farklı uygulamalar olmakla birlikte genellikle büyütme faktörü amacı ile antibiyotik kullanımı neredeyse kalmamıştır. GİMDES kefil olduğu ürünlerin denetim ve analizlerini süreklilik ilkesi altında yapmakta olup, helal ve tayyip sertifikası verdiği et ve yumurta tavuğu tesislerinden aldığı karaciğer ,et ve yumurta numunelerinde hormon veya hormon etkisi gösteren ilaçların kalıntılarına rastlanmamıştır.

Yumurta tavuğunda antibiyotik ve vitamin kullanımı:

Vitaminler: Büyüme, kemik, deri sağlığında, kanın pıhtılaşmasında, protein, karbonhidrat ve yağların vücutta kullanılmasında, vücudun mikroplara karşı dirençli olmasında vitaminler önemli rol alırlar. Vitaminler bu amaçla toplam yem rasyonunda max.%0,5 – 1 arasında yer alır.

Antibiyotikler: Başka bir mikroorganizmayı öldürmek veya çoğalmasını durdurmak için mikroorganizmalar, hayvanlar, bitkiler tarafından doğal veya kimyasal olarak üretilen bu tür maddelere “antibiyotik” denilmektedir. Kümes hayvancılığında hayvanların enfeksiyona karşı dirençli olabilmesi için kullanılmaktadır. Yem rasyonu içinde %0,5 -1 arasında yer alabilir.

GİMDES, özellikle tavuk üreticiliğinde kullanılan Amoxiclllin, Ampiclllin, Trihydrate, Amplcillin, Carbadox, Chlortetracycline, Cyproflaxin, Enroflaxacln Splromycin, Sulfametazine, Tylosin Phosphate, Virginomycine M1 gibi antibiyotiklerin kalıntı analizlerini yapmaktadır. GİMDES ‘den helal ve tayyip sertifikası almış firmaların ürün analizlerinde böyle bir kalıntı gözlenmemiştir.

Yumurta oluşumunda rengin ayarı:

Yumurtanın rengi sarı veya sarı-kırmızıdır. Tüketiciler, genellikle altın renginden portakal rengine kadar değişen yumurta sarısı renklerini tercih etmektedirler. Yumurtanın sarısının rengi bir hayvansal metabolizma ürünü değil bitkisel kökenli renk maddelerinin bir karışımıdır ve genotip, yaş, yemdeki lisin düzeyi, yetiştirme sistemi, yağlar ve antioksidanlar, vitamin A ve kalsiyum tüketimi, antibiyotikler ve ilaçlar ile bilinmeyen bazı faktörlerden etkilenir. Bu bilinmeyen faktörleri biraz açtığımızda firmaların, yumurta renklerini stabil hale getirmek için yem rasyonunda birçok sentetik ve doğal boyaları kullandıkları gözlenmiştir. GİMDES kanserojen ve alerjen nitelikteki boyalara izin vermemektedir.

4. Tavuk yetiştiriciliğinde aydınlatma:
Tavuklar yumurtlasınlar ve kilo alsınlar diye devamlı ışık altında mı bırakılıyor? Işığın, tavuk performansına etkileri konusundaki araştırmalar son 30-40 yıl içinde yoğunluk kazanmıştır. Yapılan çalışmalar ışık şiddeti ve günlük ışık süresinin hipofiz bezini aktive ettiğini ve bu durumun tavuklarda büyüme, cinsel erginleşme ve yumurta verimi üzerine etkili olduğunu göstermiştir. Bu araştırmalar dikkate alınarak tavuklara çeşitli aydınlatma programları uygulanmaktadır. Bu programların genel ortalaması 13-16 saat gündüz aydınlatmasıdır. Daha fazla aydınlatılma yapılması hayvanın yumurtlama verimini düşürmektedir.

Tavuklar yeteri miktarda güneş ışığı almadıkları için sağlıksız mı olurlar? Bu yüzden hayvanların kemikleri çok çabuk mu kırılıyor? Özellikle et tavuklarının temel özelliği de hızlı büyüyebilmeleridir. Ama hızlı büyümeleri ve ağırlaşmaları nedeniyle bilakis kemik gelişiminin de güçlü olması istenir. Bu durum et kalitesini ve kesimhane verimliliğini arttırmaktadır. Zira kırılan kemiklerdeki kanamalar etin kalitesini düşürmektedir. Şu unutulmamalıdır, tavuk bir kuştur ve anatomik yapısı da buna göre tasarlanmıştır. Hayvanların nakli sırasında yapılan hatalardan kaynaklı kemik kırılmalarıyla karşılaşılması gayet normaldir.

5. Yumurta üzerine istenilen bilgilerin yazımında kullanılan boya ve çözeltiler: Gıda maddeleri üzerine basılan mürekkepler, gıda maddesi çiğ de olsa, pişmiş de olsa insanların tüketmesi açısından güvenli olmalıdır. Yumurta kodlaması, yumurta kabuğunu zayıflatmamalı veya kabuktan içeri sızmamalıdır. Mürekkep, kuruduktan sonra, yumurta kabuğu üzerinde kalmalı ve pişirme işlemi sırasında yumurtayı kirletmemelidir. Bu durum GİMDES tarafından analizlerle kontrol edilmektedir.

Çift sarılı yumurta nasıl olur? Tüketilmesinde bir problem var mıdır? Çift sarılı yumurtalar genelde genç tavuklar tarafından meydana getirilir. Üreme sistemlerinin olgunlaşmasıyla birlikte yumurtlama hızlı meydana gelmekte ve fol birlikte olgunlaşan iki yumurtanın, yumurta kanalına birlikte gelmesi sonucu oluşmaktadır. 3 ya da 4 sarılı yumurtalar ise pek nadiren görülür. Memeli hayvanlarda görülen ikiz veya üçüz doğumlar bu duruma örnek gösterilebilir. Ürünün tüketilmesi ile ilgili bir problem yoktur.

Köy yumurtası diye satılan yumurtalar, gerçekten köy yumurtası mıdır?

Toplumumuzdaki köy yumurtası algısını şöyle tanımlayabiliriz: sınırları olmadan serbest gezen, arpa, buğday, mısır, böcek, solucan ve yeşillikle beslenen, antibiyotik, vitamin ve kimyasal kullanılmayan tavuklardan elde edilen yumurta. Bu tarif kısmen doğrudur. Ancak bu tarife uygun üretim yapabilecek işletme sayısı oldukça azdır. Neredeyse her markette ve bakkalda önümüze çıkan rengi köy yumurtasını andıran ve köy yumurtası isminde satılan yumurtaların çoğu entegre tesislerde beslenen tavuklardan elde edilen yumurtalardır. Yumurtaların dış kabuklarının köy yumurtasına benzemesi ise tamamen tavuğun ırkıyla alakalıdır. Son bir kaç yıldır böyle taleplerin artması ve devlet tarafından tavukçuluğun desteklenmesi, gezen tavuk yumurta tesislerinin artmasına vesile olmuştur. Ancak yapılan üretim, toplam üretimin %1 ‘i bile değildir.

Tavuk günde 2-3 yumurta yumurtlar mı?
Bir tavuk yumurtasının oluşabilme süresi bellidir ve 23-27 saat arasında değişir. Bu sınırların dışına çıkılması tavuk metabolizması açısından mümkün değildir. “Tavukları günde 2-3 kez yumurtlatıyorlar!” cümlesi yanlış bilgiden de öte bir manipülasyondur.