M.Z.GEDİKLİ
GİMDES Yön.Kurulu üyesi

Müslüman tüketiciler, helal gıda bulamama endişesi ile sık sık Koşer gıdalara yönelmektedirler. Musevi kesim tarzı İslami kesime benzemekle beraber Helal ve Koşer kavramları birbirlerinden farklı anlamlara sahiptirler. Yazımızı kaleme almamızdaki temel sebep de Koşer hakkında bilgi vererek Müslümanların dikkatli olmalarını sağlamaktır. 

1. Tanımlar : Kaşrut (Kashrut) İbranice’de Musevilerin beslenme kuralları sistemidir. Koşer (İbranice Kasher) Musevi şeriatına göre uygun anlamına gelir. Koşere örnek olarak, kurallara uygun kesilmiş sığırın ön kısmı, meyveler, sebzeler, kanatları olan tüm balıklar, tüm şaraplar, tüm peynir çeşitleri ve jelatin verilebilir.
Koşerin gıda konusundaki karşıtı Treif (Yidiş dilinde) veya Trefah (İbranice’de) kullanıma uygun olmayan, yasaklanmış anlamındadır. Trefah kelime anlamıyla “yabani hayvan tarafından parçalanmış” demektir. Trefah kavramına örnek olarak, kan, domuz, tavşan, kabuklu deniz ürünleri, yaban kazı gibi yabani kuşlar, avcı kuşlar sayılabilir.

2. Üç Ana Kaide : Kashrut için üç ana kaide vardır.
a. Et ve süt ürünleri ile bunların hazırlanmasında ve servis edilmesinde kullanılan kap ve aletlerin birbirinden ayrılması. Et ve süt ürünleri aynı yemekte yenemezler.
b. İzin verilen gıdalar : Aşağıdakiler tüketilmesine izin verilen besinlerdir. i. Fleishik (Yidiş dilinde) : et ve tavuk ile bunlardan türetilmiş gıdalar. ii. Milkhik (Yidiş dilinde) : süt ve süt bazlı gıdalar iii. Pareve (Yidiş dilinde) : yumurta, tahıl, bakliyat, sebze, meyve, kanatlı balıklar gibi et ve süt haricinde kalan gıdalar.
c. Yemeğin hazırlanması :
Koşer sığır veya kanatlı Musevi kesim kurallarına göre kesilmeli ve tüm kan akıtılmalıdır. Koşer , kavurmak, ıslatmak, tuzlamak yöntemlerini de kapsar. Musevi beslenme kurallarına göre, sığır veya koyunun arka kısmında bulunan siyatik siniri (gid hanasheh) yasaktır. Siyatik siniri hayvandan çekip çıkarmak çok zor olduğundan Museviler Koşer hayvanların yalnızca ön taraflarını (ön ayakları ile göğüs kısmını) yerler. Hayvanın arka kısmı koşer kabul edilmez.

3. Hamursuz Bayramı : Hamursuz Bayramı, İsrailoğullarının Mısırlılardan kurtuluşunu kutlayan Musevi bahar bayramıdır. Bu bayramda mayalanmış (chametz) hiçbir yiyecek yenmez. Buğday, arpa, çavdar, yulaf, bulgur bu özel günde tüketilmez. Ev bu beş tahıldan tamamen arındırılır.

4. Helal ve Koşer Kuralları : Helal yalnızca yiyecek ve içecekleri değil, günlük hayatın tüm sahalarını içine alan bir kavramdır. İnsanlık için en mükemmel din olan İslam, kendinden önce gelen Musevilik ve Hıristiyanlığı sona erdirmiştir. Tüm alanlardaki kurallar İslam tarafından belirlenmiş ve uyulması zorunlu kılınmıştır.

İslama göre haramı ve helali ancak Allah belirlemiştir. İnsanların helali harama, haramı helale çevirmeleri yasaklanmıştır.

Helal bir İslami kavram olarak Hz.Muhammed (SAV) tarafından buyurulduğu gibi Müslümanı farklı kılan bir özelliktir.

Museviler, helali koşer saymazlar. Koşer kesim ile helal kesim arasında aşağıdaki farklar bulunmaktadır :

a. İslami kesimde her hayvan kesilmeden evvel kasap ” Bismillahu Allahu Ekber” demelidir.
“Artık, âyetlerine inanan kimseler iseniz üzerine Allah’ın ismi anılarak kesilmiş hayvanlardan yiyin.” (En’am 118)
Musevi inancında ise Allah’ın adını kesim gününde bir kere anmak yeterlidir. Yani, kesim başlamadan kasap Allah’ın adını anar fakat her hayvan için ayrı ayrı tekrar etmeyebilir.

b. Koşer kesimini bu konuda yetkili ve bilgili Şoket (Shochet) adlı kasaplar yapabilir. Kesim tek bir hareketle tamamlanır.
İslami kesimi ise, yetişkin olmak kaydıyla kesim usülünü bilen her Müslüman yapabilir. Boğazlama yalnız bir defada yapılmalıdır. Boğazlamanın “kesim işlemi”, boğazlama esnasında, kesme aletinin hayvanı terk etmediği süresince geçerlidir. Bıçağın herhangi bir ayrılışı, boğazlama hareketinin bir sonu olarak kabul edilir. Bir hayvan üzerinde çok sayıda boğazlama hareketi kabul edilmez.

c. Kaşrut tanımına göre, et yemek bir çeşit ilahi taviz gibidir. İnsanın zayıflığı ve ihtiyacına karşılık ilahi bir nimet olarak düşünülür. Bu düşünce, İslami yaklaşıma aykırıdır. Zira,

“Allah, bir kısmına binesiniz, bir kısmını da yiyesiniz diye sizin için hayvanları yaratandır.” (Mü’min 79) buyurulmuştur.

İslam, usülüne göre kesilen sığır ve koyunun tamamını helal kabul eder. Fakat Museviler hayvanın yalnızca ön kısmını (ön ayakları ve göğüs kısmı) koşer kabul ederler. (siyatik sinir alınabilirse, o vakit hayvanın tümü koşer olur).

Koşer ve Helal arasındaki diğer farklar ise şöyledir :

a. Tavşan, kabuklu deniz ürünleri, yaban tavukları, yaban kaz ve ördekleri İslam’a göre helal hayvanlardır. Kaşruta göre bu hayvanlar yasaktır.
b. İslam’a göre sarhoşluk veren şarap, likör vd. tüm içkiler, alkol ve uyuşturucular haram iken, Kaşrut ise şarapları Koşer olarak kabul eder. Bu sebeple koşer sembolü taşıyan her gıda Helal olmayabilir.
c. Kaynağına bakılmaksızın jelatin koşer kabul edilir. İslama göre ise, jelatin domuz gibi hayvanlardan üretilmişse haramdır. Bu sebeple koşer damgalı yoğurt, krema (marshmallow) helal olmayabilir.
d. Kaynağına bakılmaksızın tüm hayvanlardan üretilen enzim ve mayalar sekresyon olarak düşünülerek (pirsah b’almah) koşer kabul edilir. Böyle olunca tüm peynirler de koşer olur. Halbuki Müslümanlar peynir mayasının kökenine bakmak durumundadırlar. Maya (veya enzim) domuz gibi haram hayvanlardan veya İslami usule göre kesilmemiş hayvanlardan türetiliyorsa haram kabul edilir.
e. Musevilikte süt ve et ürünleri aynı anda yenmez. Keza, bu gıdaları hazırlamada kullanılan tabak çanak ve aletler ayrı muhafaza edilip birbirlerine karıştırılmazlar. İslam’da böyle bir ayrım yoktur.

“Ey iman edenler! Eğer siz ancak Allah’a kulluk ediyorsanız, size verdiğimiz rızıkların iyi ve temizlerinden yiyin ve Allah’a şükredin.” (Bakara 172).

Özet olarak, helal İslam’ın her iki dünyayı da kuşatan ve Müslümanın hayatını tanzim eden bir hayat sistemidir. Koşer ise Musevinin yeme-içme tarzını belirleyen bir kurallar zinciridir. Yalnızca bu ayrım bile, koşerin helal olmayabileceğinin ifadesidir. En doğrusunu Allah (c.c.) bilir.